Prestatiedruk en stress, de overeenkomsten tussen sport en werk

Goud of zilver
We zijn in een hevige strijd verwikkeld met de Engelse boot. Olympisch goud of zilver, daar gaat het om. De wind is goed, we gaan hard en zitten ze op de hielen. Dan ineens blokkeert de Amerikaanse boot onze koers. We komen volledig stil te liggen en zien de Engelse boot bij ons wegvaren. Het zweet breekt me uit en mijn mond wordt kurkdroog. We zetten alles op alles om onze achterstand goed te maken, maar het loopt niet meer lekker. We doen te hard ons best waardoor we het gevoel met de boot verliezen. Daar gaat het goud…

Stress: een slechte naam
Prestatiedruk is een vorm van stress. Heel erg functioneel wanneer je in actie moet komen of zelfs boven jezelf moet uitstijgen. Maar dat is een dunne lijn: bij teveel stress presteer je juist helemaal niet goed meer. Hieronder zie je mooi de relatie tussen stress en prestatie. In de grafiek heet stress ‘level of arousal’.

Je bent het meest ontspannen als je slaapt. Bijna iedereen kent wel het gevoel als er geen reden is om je bed uit te komen. Je draait je nog eens lekker om. Maar met iets leuks of spannends voor de boeg gaat bij de gedachte alleen al je hart sneller kloppen en ben je meteen klaar wakker. In de grafiek zie je het optimale niveau van stress dat tot optimale prestatie leidt. Eigenlijk heeft het woord stress dus onterecht een negatieve klank. Stress helpt je lichaam wanneer het zich plots moet aanpassen. Stress prikkelt en zorgt voor de nodige motivatie, concentratie en energie om optimaal te presteren. Pas bij teveel stress kom je in de problemen.

Optimale stress: ‘flow’
Als topsporter zoek ik steeds die optimale zone van stress op. In de sport heet dat ‘flow’. Een geweldig moment waarbij alles eigenlijk vanzelf lijkt te gaan. De ideale balans tussen gevoel en ratio, helemaal in het hier en nu zijn. Je zintuigen staan op scherp en je hersenen werken op topsnelheid. Je waarneming is haarscherp en je spieren werken zonder nadenken. Ons onbewuste verwerkt informatie namelijk veel sneller dan wanneer we bewust nadenken. Voor mij als sporter betekent dat: vertrouwen op mijn onderbewuste. Voelen in plaats van alles maar willen begrijpen en willen onderbouwen met feiten. Dat werkt namelijk niet in een complexe situatie waarin snel handelen het verschil maakt.

Hoeveel stress heb je nodig?
Het flow-principe toont hoe belangrijk het doseren van stress is. Een topsporter heeft dus precies genoeg stress nodig om in de ‘flow´ te komen. Maar wat is dan teveel of te weinig? Dat is zowel per persoon als per taak verschillend. Complexe taken vergen namelijk meer ruimte van ons werkgeheugen en daar kunnen we niet teveel stress bij gebruiken. Terwijl we bij simpele taken juist werkgeheugen over hebben en dus sneller afgeleid zijn. Een hoger stressniveau zorgt dus bij simpele taken voor meer concentratie en focus.

Maar hoe stuur je nou het optimale niveau van stress voor een specifieke taak. Dat is de kunst. Wanneer ik voor een wedstrijd merkte dat ik niet genoeg spanning voelde ging ik mij inleven in de race. Ik begon met het weerbericht checken want weer bepaalt je speelveld bij het zeilen. Dus voor een goede voorstelling van de race, moest ik een zo goed mogelijk beeld hebben van de omstandigheden. Zo visualiseerde ik de race die ik die dag ging varen. De drukte bij de start, vechten om een plekje, met volle snelheid over het water scheren en je tegenstanders te slim af zijn bij de boeirondingen. Die beelden maakten dat de spanning groeide. Bij teveel spanning deed ik ademhalingsoefeningen. Bijvoorbeeld vlak voor de start, bij het maken van ons raceplan. Zo’n plan is complex en vraagt veel denkkracht. Teveel stress zit dan alleen maar in de weg. Maar ook tijdens de race had ik momenten dat ik heel bewust een aantal keer rustig door ademde om de spanning onder controle te houden. Dus: focus op je taak, op het proces en niet op het resultaat. En al helemaal niet op de consequenties van dat resultaat. Stel een doel voor ogen waar je zelf invloed op hebt en maak zo de spanning behapbaar.

Probeer voor jezelf eens uit wat goed werkt. Welk niveau van stress is goed voor jou? Hoe houdt je grip op de stress zodat de stress je helpt?

De balans
Mijn volgende blog gaat over herstel. Of stress nu door iets positiefs of negatiefs wordt veroorzaakt, ons lichaam ziet het verschil niet. Het moet van beiden herstellen. Stress vermijden is vaak lastig. Beter is het om stress voor je te laten werken en een balans te vinden tussen stress en herstel.

Februari 2020